Uncategorized – AeroTürk

Sivil Havacılık Mevzuatı – Modül 10

AeroTürk ekibi olarak hazırladığımız kitap sonunda yayımlandı.

Sipariş için buraya tıklamanız yeterli.

Kitapta, bir hava aracının tasarlanmasından üretilmesine, işletilmesinden sürekli uçuşa elverişliliğine, bakımından bakımını yapan personelin gerekliliklerine kadar birçok konuda düzenlenmiş olan havacılık mevzuatlarına yer verilmiştir.

Bu kitap, havacılık mevzuatı eğitimi veren eğitim kuruluşlarının Modül 10 eğitimlerine yardımcı olması amacı ile hazırlanmıştır. Bu sayede bu kitaptan hem bu modülden sınava girecek olan öğrenciler, hem de bu modül dersini anlatacak olan eğitmenler istifade edebileceklerdir. Ayrıca, bu kitabın havacılık sektöründe çalışmak isteyenlere de rehberlik etmesi amaçlanmıştır.

Bu amaçlarla yola çıkan “Sivil Havacılık Mevzuatı Modül 10” kitabı 7 ana bölümden oluşmuş olup konu başlıkları şu şekildedir:

-Sivil Havacılıkta Ulusal ve Uluslararası Düzenleyici Kuruluşlar

-Hava Aracı Bakım Personeli
-Hava Aracı Bakım Kuruluşları
-Uçuş Operasyonları
-Hava Aracı Sertifikasyonu
-Sürekli Uçuşa Elverişlilik
-Geçerli Ulusal ve Uluslararası Gereksinimler

Ayrıca her konunun sonunda yer alan önemli bilgiler, özet, kavrama önerileri ve soru-cevap bölümleriyle okuyucunun havacılık otoriteleri tarafından yayınlanmış olan temel mevzuatların içeriklerine tam anlamıyla hakim olması amaçlanmıştır.

Yayın Tarihi:	22.09.2020
ISBN:	9786257158916
Baskı Sayısı:	1. Baskı
Dil:	TÜRKÇE
Sayfa Sayısı:	335
Cilt Tipi:	Karton Kapak
Kağıt Cinsi:	Kitap Kağıdı
Boyut:	15.5 x 23.5 cm

Hava Aracı Sertifikasyonu-Standartlar

Küçük Uçak (CS-23, CS-VLA ve CS-LSA) sertifikasyonu konusunda havacılık otoritelerince kabul edilen uluslararası standartlar aşağıdaki gibidir.

1	ASTM F2245-14 Design and Performance of a LSA
2	ASTM F2279-10 LSA Manufacturing standards
3	ASTM F2295-10 Continued Operational Safety Monitoring of a LSA
4	ASTM F2746-09 POH for Light Sport Airplane
5	ASTM F2839-11 LSA Compliance_Audits
6	ASTM F3115M-15 Standard Specification for Structural Durability for Small Airplanes
7	ASTM F3116M-15 Standard Specification for Design Loads and Conditions
8	ASTM F3117-15 Standard Specification for Crew Interface in Aircraft
9	ASTM F3120M-15 Standard Specification for Ice Protection for General Aviation Aircraft
10	ASTM F3173M-15 Standard Specification for Handling Characteristics of Aeroplanes
11	ASTM F3174M-15 Standard Specification for Establishing Operating Limitations and Information for Aeroplanes
12	ASTM F3179M-16 Standard Specification for Performance of Aeroplanes
13	ASTM F3180M-16 Standard Specification for Low-Speed Flight Characteristics of Aeroplanes
14	ASTM F3082M-16 Standard Specification for Flight for General Aviation Aeroplanes
15	ASTM F3083M-15 Standard Specification for Emergency Conditions, Occupant Safety and Accommodations
16	ASTM F3114-15 Standard Specification for Structures
17	ASTM F3061M-16 Standard Specification for Systems and Equipment in Small Aircraft
18	ASTM F2639-18 Standard Specification for Certification of Aircraft Electrical Wiring Systems
19	ASTM F3230 Standard Practice for Safety Assessment of Systems and Equipment in Small Aircraft
20	ASTM F3232M-17 Standard Specification for Flight control systems in Small Aircraft
21	ASTM F3309 Standard Practice for Simplified Safety Assessment of Systems and Equipment in Small Aircraft
22	ASTM F2295-10 Continued Operational Safety Monitoring of a LSA
23	ASTM F2972-12 LSA Manufacturers Quality Assurance System
24	ASTM F3093M-15 Aeroelasticity Requirements

Güç sistemleri/motorlar konusundaki standartlar aşağıdaki şekildedir;

ASTM F2339-06 LSA Reciprocating Spark Ignition Engines
ASTM F2506-13 LSA Propeller
ASTM F2538-07a LSA Diesel Engines
ASTM F2840-11 LSA Electric Propulsion Units
ASTM F3062M-16 Installation of Powerplant Systems
ASTM F3063M-16 Design and Integration of Fuel Energy Storage and Delivery System Installations for Aeroplanes
ASTM F3064M-15 Control, Operational Characteristics and Installation of Sensors
ASTM F3065M-15 Installation and Integration of Propeller Systems
ASTM F3066M-15 Powerplant Systems Specific Hazard Mitigation
ASTM F3239-19 Aircraft Electric Propulsion Systems
ASTM F3338-18 Design of Electric Propulsion Units for General Aviation

Bilgi veya danışmanlık almak için lütfen irtibata geçiniz.

Havacılıkta Sistem Mühendisliği, Gereksinim Mühendisliği ve Sistem Emniyet Analizleri

Sistem mühendisliği, karmaşık sistemlerin ya da bu sistemleri oluşturan alt sistemlerin tasarımını, üretimini ve bakımını, zaman ve maliyet kısıtlarını da göz önünde bulundurarak, gerçekleştirmek amacını taşır. Günümüz dünyasında, karmaşık sistemler genellikle teknik, biyolojik, sosyolojik, çevresel endüstriyel, politik, finansal ve ekonomik sistemlerden en az birkaçının bir bileşkesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Sistem mühendisliği programları, işlevsel olarak tek ve bütün bir birim olan bu karışık sistemlerin analizi için gerekli tüm temel kavram, araç ve metotları öğrenciye sunar. Farklı disiplinlerden çeşitli yöntemleri bir arada kullanabilen sistem mühendisliği programlarını en temel araçlarından bir tanesi de bilgisayarlardır. Sistem mühendisleri çok farklı alanlarda faaliyet gösteren kurumlar içinde oldukça farklı birim ve kademelerde (üretim, planlama, kontrol, yönetim gibi) görev alabilirler. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Sistem_m%C3%BChendisli%C4%9Fi)

Havacılıkta Sistem Emniyeti, Gereksinim Mühendisliği ve Sistem Emniyet Analizi hakkındaki kaynak kitaplar.

FAA tarafından hazırlanmış olan Sistem Emniyeti elkitabı için tıklayınız.
FAA tarafından hazırlanmış Sistem Mühendisliği Elkitabı için lütfen iletişime geçiniz veya tıklayınız.
FAA Gereksinim Mühendisliği elkitabı için tıklayınız.
NASA tarafından yayımlanmış Sistem Mühendisliği elkitabı için tıklayınız.

Faydalı Dokümanlar

EASA ve FAA Havaaracı Tasarım Kuruluşu Prosedürlerinin Karşılaştırması – Comparison-on-the-ways-of-Aircraft-Design-Organisation
NASA Havacılık Uygulamaları için İleri Enerji – Advanced Energetics for Aeronautical Applications Volume II
VTOL Hava araçlarının performans karşılaştırmaları – Akademik makale için tıklayınız.
ICAO Elektrikli Motorlar – ICAO Electrified Propulsion
Gelecekteki Hava Araçları – Hidrojen Yakıt Hücreleri veya Elektrik Sunum için tıklayınız
Uçuşa Elverişlilik – Hava aracı Sertifikasyonuna Giriş İngilizce kitap için tıklayınız.
Hidrojen Gaz Türbinleri – ETN Raporu İndirmek için tıklayınız.
KOMPOZİT VE METALİK Hava Aracı Yapılarının Tasarım ve Analizi İngilizce kitap için tıklayınız.
Turbojet, Turbofan, Pistonlu, Jet veya Scramjet motorlar nedir? Özet Doküman için tıklayınız. (İngilizce)
Durum/Boşluk Analizi Yöntemleri ve Uyum Yöntemleri – Analiz metotları için tıklayınız. (İngilizce)
EASA VTOL Hava araçları için Özel Koşul Dokümanı – EASA Special Condition for small-category VTOL aircraft (SC-VTOL-01)
FAA Ürün Sertifikasyon Rehberi – Product Certification Guide 2018
SHGM SHT-21 Hava aracı Sertifikasyonu Kitabı (Son güncellemeler mevcut değildir)
AeroTurk Sunumları
- Havacılıkta Sertifikasyonun Önemi
- Sertifikasyon Süreçleri (TC, DOA, POA)

Uyum Doğrulama Mühendisliği (CVE)

EASA Part-21 kapsamında Tasarım Organizasyonlarında (DOA) Tasarım Güvence Sistemi (DAS) 3 temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar;

Tasarım Fonksiyonu (Tasarım Mühendisleri)
Bağımsız Doğrulama Fonksiyonu (Uyum Doğrulama Mühendisleri)
Bağımsız Sistem İzleme Fonksiyonu (Denetçi)

Bu yazımızda Uyum Doğrulama Mühendislerinin (Compliance verification Engineer – CVE) görev ve sorumluluklarını, atanma kriterlerini ve eğitim gerekliliklerini irdeleyeceğiz.

21 Sertifikasyon Mevzuatı

Ülkemizde havacılık alanında tasarım veya üretim yapmak isteyen kuruluşlarımız için kullanılabilecek ulusal/uluslararası önemli dokümanlar ve website bilgilerini aşağıda sunuyoruz;

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM)

(Dokümanların en güncel hallerine mevzuat.shgm.gov.tr veya sertifikasyon adresinden erişilebilir)

European Union Aviation Safet Agency (EASA)

Dokümanların güncel hali için: https://www.easa.europa.eu/regulations

Part-21 Kolay Erişim Dokümanı
Sertifikasyon Gereksinimleri (Certification Specifications)

ABD Federal Havacılık Dairesi (FAA)

Dokümanların güncel hali için: https://www.faa.gov/aircraft/air_cert/

Uçuşaelverişlilik Sertifikasyonu Süreci
Ürünlerin Sertifikasyonu Rehber Dokümanı (FAA CPI Guide) 2018
FAA Tip Sertifikasyon Prosedürü (FAA Order 8110.4)
8110.42, PMA Parça Üretimi Prosedürü
8120.22, Üretim Onayı Prosedürü
8120.23, Üretim Onayı Sahipleri Yönetimi
8150.1, FAA TSO Yetkilendirmesi

Kanada Ulaşım Bakanlığı (Transport Canada)

Dokümanların güncel hali için: https://www.tc.gc.ca/en/services/aviation/aircraft-airworthiness.html

Uçuşa elverişlilik kuralları ve kullanım rehberi

Çin Sivil Havacılık Otoritesi (CAAC)

Dokümanların güncel hali için: http://www.caac.gov.cn/en/SY/

Avustralya Sivil Havacılık Otoritesi (CASA)

Dokümanların güncel hali için: https://www.casa.gov.au/aircraft/airworthiness veya https://www.casa.gov.au/licences-and-certification/aircraft-certification-and-design

Brezilya Sivil Havacılık Otoritesi (ANAC Brazil)

Dokümanların güncel hali için: https://www.anac.gov.br/en/aircraft/certification-and-products

SHY-21 / SHT-21 Yetkileri Nelerdir?

SHGM tarafından yayımlanan SHY-21 ve SHT-21 kapsamında hangi yetkiler verilmektedir?

Birçoğumuzun bildiği gibi Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) hava aracı tasarım, üretim ve sertifikasyonu konusunda ilk kez 2013 yılında SHY-21 (HAVA ARACI VE İLGİLİ ÜRÜN, PARÇA VE CİHAZIN UÇUŞA ELVERİŞLİLİK VE ÇEVRESEL SERTİFİKASYONU) Yönetmeliğini ve bu yönetmeliği detaylandıran SHT-21 Talimatını yayımlamıştı. (Güncel Hali için bknz.)

Söz konusu talimatın çıkış noktası aslında TAI/TUSAŞ tarafından başlatılan Hürkuş Projesi olmuştu. TAI/TUSAŞ hem ülkemizde mevzuatın eksik olması hem de uluslararası pazara açılabilmek adına başvurusunu ilk önce Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı’na (EASA) yapmış ve SHGM’nin de bilgisi ile çalışmalar yürütülmüştü. 2013 yılında bu mevzuatın yayımlanması sonrasında hem bir SHY-21 Koordinatörlüğü kuruldu, Sertifikasyon Uzmanı alınmaya başlandı ve bir çok kuruluşa yetki verildi. Ayrıca Türkiye’nin EASA onaylı ilk ve tek (hatta belki de son) projesi olan Hürkuş uçağının sertifikasyon çalışmaları da EASA ile birlikte SHGM tarafından gerçekleştirilmiş oldu.

Şimdi SHY-21 kapsamında ne tip yetkiler verilebileceğini inceleyelim. (Sunum) Aslında yetkiler ikiye ayırmak gerekiyor; ürün yetkileri ve organizasyon yetkileri. İlk önce kuruluş yetkilerini incelersek;

1- Tasarım Organizasyonu Onayı (TOO): Bir ürünü veya parçayı tasarlamak isteyen kuruluşlara verilen yetkinlik belgesi diyebiliriz. Üründen kasıt hava aracı (uçak, helikopter, balon), parça deyince ise lastik, aviyonik cihazlar, koltuk, vb. parçalar kastedilmektedir.

2- Üretim Organizasyonu Onayı (ÜOO): Onaylı bir tasarım kuruluşu tarafından tasarlanan ve dokümanları hazırlanan ürün ya da parçayı üretmek isteyen kuruluşlara verilen yetkinlik belgesi. Hava aracı ve üzerindeki tüm parçalar (standart parçalar hariç) bir ÜOO sahibi tarafından üretilmelidir.

3- Yukarıdakilere bir istisna olarak A-TOO ve A-ÜOO yetkileri de mevcut.

Ürün yetkilerine bakacak olursak;

1- Tip Sertifikaları: Hava aracı, motor ve pervane için verilmekte olan bir belge. Tip Sertifikası verilmeden önce kuruluş TOO yetkisini almak ve ürün tüm gerekli testleri başarı ile geçmek zorunda.

2- ETSO (TTSU) Yetkilendirmesi: Hava aracı üzerindeki parça ve ekipman için verilen bu yetki için TOO yerine A-TOO yetkisi yeterli görülüyor. Hava aracı gibi parçaların da testleri geçmesi zorunlu.

Tabi yukarıdaki yetkilere bağlı olarak verilen bazı onaylar da mevcut;

Özel Uçuş İzni
Tamir ve Değişiklik Onayları
Uçuşa Elverişlilik ve Gürültü Sertifikaları
Tip Sertifikası Validasyon Onayı

Aşağıda SHY-21 / SHT-21 bölümlerini ve yetki kapsamlarını özetleyen bir grafik bulunmaktadır.

Dikey İniş-Kalkış Yapabilen Hava Araçları (VTOL)

Havacılıkta gün geçtikçe yeni bir teknoloji, yeni bir konsept konuşulmasın. Daha önce de denemeleri yapılıp rafa kaldırılmış bir çok proje teknolojinin gelişmesi sayesinde yeniden gündeme gelebiliyor ve eskisinden daha çok taraftar bulabiliyor. Bunun son örneği Dikey İniş-Kalkış Yapma (VTOL) kabiliyetindeki hava araçları.

İlk örnekleri ABD’de ve Rusya’da denenmiş ama projeler rafa kaldırılmıştı. Dönemin şartlarına göre çok ileri olan bu tip projeler; üretimin pahalı olması, insanlarda kaygı uyandırması, daha güvenilir olduğu düşünülen hava araçlarının varlığı nedeniyle çoğu zaman konsept tasarımlar olarak kaldılar. Zamanla üretim şekillerindeki gelişmeler, daha ucuz ve kolay üretimin sağlanması, hava ulaşımında yeni arayışların artması ve en önemlisi karbon salınımının artmasına paralel olarak çevreye daha az zarar verme isteği yeni projelerin de önünü açmakta. Bu amaçla kara, hava ve deniz araçlarında elektrik, biyo-yakıt ve hatta hidrojen kullanımına yönelik önemli bir eğilim mevcut. Pazar ihtiyaçlarını ve durumu analiz eden kuruluşların öngörüsü de bu tip araçların önümüzdeki 50 hatta 100 yıla damgasını vuracağı şeklinde. Bu alanda milyar dolarların konuşulması tesadüf değil. TESLA gibi örnekler incelendiğinde iyi bir projenin müşterisini kolayca bulacağı aşikar.

Havacılık dünyası ise bu konuda oldukça istekli, neredeyse 10 yıl gibi kısa sürede bir çok proje hayata geçirildi. ABD, Avrupa ve Çin bu konularda öncülük ediyor. Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatının (ICAO) hazırladığı raporda da bu açıkça görülüyor. (Raporun ilgili kısmını okumak için) Bu projelerden en önemlileri;

Airbus VAHANA
Airbus-Siemens-Rolls-Royce E-FAN X Projesi
NASA X-57 Maxwell Projesi
Lilium
Volocopter
MagniX ve Harbour Air Seaplanes Projesi
Zunum Aero-Safran ZA10 Projesi
Ehang

Türkiye’de ise Baykar tarafından açıklanan sadece CEZERİ projesi mevcut. Geleceğin uçan arabası olarak en son TeknoFest’de prototipi gösterilen hava aracının nasıl olacağı merak konusu. Tasarımı oldukça yoğun ilgi çeken Cezeri için kesin bir takvim belirtilmemiş ama Türk havacılık camiasında bir heyecan oluşturduğu kesin. Yapay zeka ve elektrik motorlarının kullanımı ve milli imkanlarla tasarım/üretim yapılacak olması da projenin dikkat çekmesini sağladı.

İnsansız Hava Aracı Sistemleri ve Yeni Arayışlar

Uçaklarda piston motorlardan sonra jet motorların kullanılması bir devrimdi. Daha az yakıt, daha uzun menzil ve daha güvenilir olması gibi sebepler jet motorların tercih edilmesine neden oldu. Ancak karbon salınımına bağlı olarak iklimsel şartların kötüleşmesi sektörü yeni arayışlara itti. Daha öncelerde de çeşitli denemeler yapılmasına rağmen son 10 yılda hızlı bir ilerleme kaydedildi. Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO) tarafından da rapor edildiği şekilde dünya çapında elektrik-hibrit ve hidrojen temelli itki sistemlerine yönelik projelerde bir patlama oldu.

Tabi bu gelişmeleri hızlandıran ana etmen insansız hava araçları ya da herkesin bildiği şekliyle drone’lar oldu. Elektrik motorların kullanılması nedeniyle çevreye kötü etkilerinin olmaması, bir çok işi ucuz ve kolay bir şekilde gerçekleştirmeleri, uygun fiyatları ve eğlenceli kullanımlarıyla İHA’lar artık her yerde. İHA’larda yapılan çalışmalara paralel olarak uçaklarda da yeni konseptler denenmekte. Bunun en bariz örneği Dikey İniş Kalkış yapabilen (Vertical Take-Off Landing) hava araçları. Elektrikle çalışan motorlar yardımıyla hem dikey hem de yatayda seyir edebilme kabiliyeti sayesinde havada yolculuk için ideal gözüküyorlar. Tabi bu tip VTOL hava araçlarının artması hava trafiğinde de önemli değişikliklere neden olacağı şimdiden anlaşılmaktadır. Elektrik motorları, İHA’lar, VTOL hava araçları derken sivil havacılık otoriteleri tüm kurallarını yeniden yazmaya başladı bile. Örneğin ICAO tarafından RPAS, EASA tarafından Part-UAS, FAA tarafından Part-UAS gibi kurallarla İnsansız Hava araçlarının kullanımı, haberleşme sistemleri, sertifikasyonu, hava sahasının kullanımı, pilotluk ve tescil sorunları, kayıt ve takip edilmeleri gibi bir çok konuya çözümler üretilmeye çalışılıyor. Bu kapsamda kimi zaman tüm ülke otoritelerinden uzmanlar bir araya gelerek kuralları standart hale getirmeye çalışıyorlar (Ör: JARUS, ICAO ve kısmen de olsa EASA)

Milli ve yerli projelerin konuşulduğu bir dönemde, Türkiye olarak bu konularda ne yapılıyor? İnsansız Hava Araçları konusunda Türkiye öncü ve güçlü ülkelerden biri. Özellikle askeri alanda TAI/TUSAŞ ve Baykar çok önemli projeleri gerçekleştirdi. Sınıflarında en iyi İHA’ları üreten bu kuruluşlar yeni projeler için de kolları sıvamış durumda. Tabi büyük şirketlerin gelişmesi aynı zamanda yeni bir eko-sistemin oluşmasını ve yan sanayinin de büyümesini sağlıyor. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki VTOL konusunda henüz emekleme aşamasındayız. Piston ve Jet motorlarda TEI haricinde kayda değer çalışma yok. Elektrik motorları ise henüz hava aracı kullanımı seviyesinde değil. Hidrojen konusunda ise ne yapıldığı pek bilinmemekte. Bu konularda da dünyadan uzak kalmamak gerektiğinin artık herkes farkında.

Aşağıda, İHA mevzuatları konusunda referans linkler yer almaktadır.

ICAO RPAS Panel Sayfası – https://www.icao.int/safety/UA/Pages/Remotely-Piloted-Aircraft-Systems-Panel-(RPASP).aspx

ICAO UTM Guidance (Hava Trafiği ile ilgili hedefler, rehber doküman) – https://www.icao.int/safety/UA/Pages/UTM-Guidance.aspx

ICAO UAS Toolkit (Ülkelerin İHA kuralları bir araya getirilmiş) – https://www.icao.int/safety/UA/UASToolkit/Pages/default.aspx

FAA (Amerika Birleşik Devletleri’nde İHA kuralları) – https://www.faa.gov/uas/

EASA Civil Drones (Avrupa’da İHA mevzuatı hakkında) – https://www.easa.europa.eu/easa-and-you/civil-drones-rpas

JARUS (Bir çok devletin İHA mevzuatını uyumlu haline getirmek için oluşturduğu organizasyon) – http://jarus-rpas.org/regulations

SHGM (Türkiye’de İHA ve drone kullanımı) – https://iha.shgm.gov.tr/public/index

CS Eğitimler

EASA tarafından yayımlanmış Part-21 ve hava araçları ile ilgili tüm CS (Certification Specifications) eğitimleri verilmektedir.