Dünya’da ve Türkiye’de VTOL ve Uçan Araba Çalışmaları

Son yılların popüler konularından biri de “VTOL hava aracı” veya ülkemizde bilinen adıyla “uçan araba” üretimi. Özellikle kentsel kara trafiğinin artması, teknolojik gelişmeler ve Karbon emisyonu gibi çevre koruma konularında devletlerin çeşitli kararlar alması sonrasında bu projeler daha çok konuşulur oldu.

Aslında bu tip projeler daha önce denenmiş ancak o günün şartlarında uygun bulunmayarak tozlu raflara kaldırılmıştı. Almanya, Amerika (DARPA ve NASA) ve Rusların yaptığı bir çok araştırma geliştirme projesi günümüz projelerinin ataları olarak kabul edilebilir.

 

Detay için; 

NASA – https://history.nasa.gov/SP-3300/ch8.htm ve NASA Historical Overview of S/VTOL Aircraft Technology

 

DARPA – https://www.darpa.mil/program/vertical-takeoff-and-landing-experimental-plane

 

Rusya (SSCB) ve Almanya tarafından yapılan VTOL konusundaki deneysel çalışmalar;

 

Bu konulardaki güncel çalışmaların listesine geçmeden önce UAM, Uçan araba, VTOL gibi bazı tanımların açıklamalarını İngilizce ve Türkçe karşılıklarını vermek gerekir.

Urban Air Mobility (UAM) nedir?

 

Basitçe “Kentsel Hava Hareketliliği/Taşımacılığı” olarak tanımlanabilir. Aslında şehir içlerindeki hava trafiği kastedilmektedir.

Klasik uçaklar iniş-kalkış için bir piste ihtiyaç duymaktadır. Yeni gelişen pazarlar da düşünüldüğünde helikopterler gibi dikey iniş-kalkış yapabilen ve uçak gibi havada hızlıca yatay gidebilen hava araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda, gerek yolcu taşımacılığı gerekse de kargo taşımacılığı için yeni konseptler geliştirilmektedir.

Bu konseptlerde ana hedefler; sürenin azaltılması ve otonom uçuşlardır.

Amerikan Federal Havacılık İdaresi (FAA) tanımı şu şekilde;

Urban Air Mobility (UAM) envisions a safe and efficient aviation transportation system that will use highly automated aircraft that will operate and transport passengers or cargo at lower altitudes within urban and suburban areas.

UAM will be composed of an ecosystem that considers the evolution and safety of the aircraft, the framework for operation, access to airspace, infrastructure development, and community engagement.

Advanced Air Mobility (AAM) Nedir?

 

Gelişmiş Hava Hareketliliği/Taşımacılığı olarak tabir edeceğimiz bu tanım tüm hava trafiğinin birleşimini kastetmektedir.

Birçok bilim kurgu filminden ya da çizgi filmlerden hatırlayacağımız şekilde şehirlerin içinde binaların arasından ve üstünden bir hava trafiği öngörülmektedir. Bu hava trafiğinin emniyetli olması için de FAA, NASA, EASA ve Çin otoriteleri çalışmalar yapmaktadır.

FAA AAM tanımı aşağıdaki şekilde;

Advanced Air Mobility (AAM) builds upon the UAM concept by incorporating use cases not specific to operations in urban environments, such as:

– Commercial Inter-city (Longer Range/Thin Haul)

– Cargo Delivery

– Public Services

– Private / Recreational Vehicles

Uçan Araba (Flying Car) nedir?

 

Hem karada hem de havada ulaşım sağlayabilen araçlara “uçan araba” denilmektedir. Genelde VTOL hava araçları ile uçan arabalar karıştırılmaktadır.

 

Dikey Kalkış-İniş yapabilen (VTOL) hava aracı nedir?

 

Dikey kalkış-iniş yapabilen hava araçlarına VTOL hava aracı denilmektedir. Aslında helikopterler tipik bir VTOL hava araçlarıdır. Ancak son yıllarda elektrikli/hidrojen yakıt pilli veya hibrit yapılı motorlar kullanan ve helikopter tasarımından farklı tasarımlara sahip VTOL hava araçları geliştirilmektedir.

VTOL Concepts

Otonom uçuş ve otonom hava aracı nedir?

 

İngilizcesi “Autonomous Flight” olan bu tabir tam otonom ve yarı otonom olarak iki gruba ayrılabilir.

Yarı otonom uçuş: Hava aracı içerisinde ya da dışarısında bir pilot olmasına rağmen uçuşun birçok aşamasının bilgisayar kontrolünde yapılmasıdır.

Tam otonom uçuş: Hava aracı içerisinde ya da dışarısında bir pilota ihtiyaç duyulmadan uçuşun tüm aşamalarının bilgisayar kontrolünde yapılmasıdır. Bu tip uçuşta yolcu uçuşun bilgilerini girer ve uçuşu başlatır, herhangi bir pilot ya da uzaktan kontrol öngörülmemektedir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) tarafından (insansız) otonom hava aracı tanımı ise şöyledir;

Autonomous aircraft as “an unmanned aircraft that does not allow pilot intervention in the management of the flight.”

ICAO gelişmelere paralel olarak “unmanned” ifadesini çıkaracaktır.

Dünyadaki ve Türkiye’deki güncel ve prototip aşamasında olan uçan araba ve VTOL hava araçları listesi aşağıdaki şekildedir.

Başlamış ancak devam etmeyen projeler için de şuraya bakabilirsiniz. https://evtol.news/aircraft

  Üretici Hava aracı Tipi İtki Sistemi İlk Uçuş Kullanım Amacı Ülke Web Sayfası
1 Ehang 216 Çoklu Pervane Elektrik  2019 Hava Taksi Çin https://www.ehang.com/index/
2 Joby Aviation S4 Vektörel İtki Elektrik  2019 Hava Taksi  ABD https://www.jobyaviation.com/
3 Beta Technologies Alia S250 Kanat + Pervane Elektrik  2020  Kargo ABD https://www.beta.team/
4 Volocopter Volocity Çoklu Pervane Elektrik  2020 Hava Taksi  Almanya https://www.volocopter.com/en/
5 Lilium Jet Vektörel İtki Elektrik  2020 Hava Taksi Almanya https://lilium.com/
6 Archer Aviation* Maker Vektörel İtki Elektrik  2021 Hava Taksi  ABD https://www.archer.com/
7 Wisk Cora Kanat + Pervane Elektrik  2018 Hava Taksi  ABD https://wisk.aero/
8 Hyundai S-A1 Vektörel İtki Elektrik  2025 Hava Taksi  G. Kore https://www.hyundai.com/
9 Eve Air Mobility Eve Kanat + Pervane Elektrik  – Hava Taksi  Brezilya https://eveairmobility.com/
10 Sabrewing Rhaegal RG-1 Vektörel İtki Hibrit  2021 Kargo  ABD www.sabrewingaircraft.com
11 Vertical Aerospace VA-1X Vektörel İtki Elektrik  2021 Hava Taksi Birleşik Krallık https://www.vertical-aerospace.com/
12 Airbus CityAirbus Çoklu Pervane Elektrik  2019 Hava Taksi  Fransa https://www.airbus.com/innovation/zero-emission/urban-air-mobility/cityairbus.html
13 Pipistrel Nuuva V300 Dörtlü Pervane Elektrik  – Kargo Slovenya https://www.pipistrel-aircraft.com/
14 Elroy Air Chaparral Kanat + Pervane Hibrit  2019 Kargo ABD https://elroyair.com/
15 Dufour Aerospace aEro 3 Vektörel İtki Hibrit  2022 EMS  İsviçre https://dufour.aero/
16 Bell* Nexus 4EX Vektörel İtki Hibrit  – Hava Taksi ABD https://www.bellflight.com/products/bell-nexus
17 Baykar Cezeri Çoklu Pervane Elektrik  2020 Hava Taksi  Türkiye https://www.baykarsavunma.com/sayfa-Ucan-Araba.html
18 Aircar Aircar Çoklu Pervane Elektrik  2021 Özel  Türkiye http://www.aircarcorp.com/
19 Pal-V Liberty Uçan araba Benzin  2012 Özel Hollanda https://www.pal-v.com/
20 Terrafugia Transition Uçan araba Hibrit  2009 Özel  ABD https://terrafugia.com/
21 İstanbul Gelişim Ünv. Tusi Uçan Araba Elektrik  2020  Özel Türkiye https://gelisim.edu.tr/haber/yerli-ve-milli-ucan-araba-tusi-test-suruslerine-basladi
22 Skydrive SD-03 Uçan Araba Elektrik  2020 Özel Japonya http://en.skydrive2020.com/
23 VRCO NeoXCraft Vektörel İtki Elektrik  2021 Özel Birleşik Krallık https://vrco.co.uk/
24 Aeromobil AeroMobil Uçan Araba Dizel  2014 Özel  Slovakya https://www.aeromobil.com/
25 Horizon Cavorite X5 / Elroy Vektörel İtki  Hibrit  2024 Hava Taksi  ABD https://flyastro.com/
https://www.horizonaircraft.com/x5-aircraft/
26 Lift Hexa Çoklu Pervane  Elektrik  2019 Özel  ABD http://www.liftaircraft.com/
27 Klein Vision Flying Car Uçan Araba  Benzin  2020 Özel  Slovakya https://www.klein-vision.com/

* Konsept Tasarım