Dünya’da ve Türkiye’de VTOL ve Uçan Araba Çalışmaları
Son yılların popüler konularından biri de “VTOL hava aracı” veya ülkemizde bilinen adıyla “uçan araba” üretimi. Özellikle kentsel kara trafiğinin artması, teknolojik gelişmeler ve Karbon emisyonu gibi çevre koruma konularında devletlerin çeşitli kararlar alması sonrasında bu projeler daha çok konuşulur oldu.
Aslında bu tip projeler daha önce denenmiş ancak o günün şartlarında uygun bulunmayarak tozlu raflara kaldırılmıştı. Almanya, Amerika (DARPA ve NASA) ve Rusların yaptığı bir çok araştırma geliştirme projesi günümüz projelerinin ataları olarak kabul edilebilir.
Detay için;
NASA – https://history.nasa.gov/SP-3300/ch8.htm ve NASA Historical Overview of S/VTOL Aircraft Technology
DARPA – https://www.darpa.mil/program/vertical-takeoff-and-landing-experimental-plane
Rusya (SSCB) ve Almanya tarafından yapılan VTOL konusundaki deneysel çalışmalar;
Bu konulardaki güncel çalışmaların listesine geçmeden önce UAM, Uçan araba, VTOL gibi bazı tanımların açıklamalarını İngilizce ve Türkçe karşılıklarını vermek gerekir.
Urban Air Mobility (UAM) nedir?
Basitçe “Kentsel Hava Hareketliliği/Taşımacılığı” olarak tanımlanabilir. Aslında şehir içlerindeki hava trafiği kastedilmektedir.
Klasik uçaklar iniş-kalkış için bir piste ihtiyaç duymaktadır. Yeni gelişen pazarlar da düşünüldüğünde helikopterler gibi dikey iniş-kalkış yapabilen ve uçak gibi havada hızlıca yatay gidebilen hava araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda, gerek yolcu taşımacılığı gerekse de kargo taşımacılığı için yeni konseptler geliştirilmektedir.
Bu konseptlerde ana hedefler; sürenin azaltılması ve otonom uçuşlardır.
Amerikan Federal Havacılık İdaresi (FAA) tanımı şu şekilde;
Urban Air Mobility (UAM) envisions a safe and efficient aviation transportation system that will use highly automated aircraft that will operate and transport passengers or cargo at lower altitudes within urban and suburban areas.
UAM will be composed of an ecosystem that considers the evolution and safety of the aircraft, the framework for operation, access to airspace, infrastructure development, and community engagement.
Advanced Air Mobility (AAM) Nedir?
Gelişmiş Hava Hareketliliği/Taşımacılığı olarak tabir edeceğimiz bu tanım tüm hava trafiğinin birleşimini kastetmektedir.
Birçok bilim kurgu filminden ya da çizgi filmlerden hatırlayacağımız şekilde şehirlerin içinde binaların arasından ve üstünden bir hava trafiği öngörülmektedir. Bu hava trafiğinin emniyetli olması için de FAA, NASA, EASA ve Çin otoriteleri çalışmalar yapmaktadır.
FAA AAM tanımı aşağıdaki şekilde;
Advanced Air Mobility (AAM) builds upon the UAM concept by incorporating use cases not specific to operations in urban environments, such as:
– Commercial Inter-city (Longer Range/Thin Haul)
– Cargo Delivery
– Public Services
– Private / Recreational Vehicles
Uçan Araba (Flying Car) nedir?
Hem karada hem de havada ulaşım sağlayabilen araçlara “uçan araba” denilmektedir. Genelde VTOL hava araçları ile uçan arabalar karıştırılmaktadır.
Dikey Kalkış-İniş yapabilen (VTOL) hava aracı nedir?
Dikey kalkış-iniş yapabilen hava araçlarına VTOL hava aracı denilmektedir. Aslında helikopterler tipik bir VTOL hava araçlarıdır. Ancak son yıllarda elektrikli/hidrojen yakıt pilli veya hibrit yapılı motorlar kullanan ve helikopter tasarımından farklı tasarımlara sahip VTOL hava araçları geliştirilmektedir.
Otonom uçuş ve otonom hava aracı nedir?
İngilizcesi “Autonomous Flight” olan bu tabir tam otonom ve yarı otonom olarak iki gruba ayrılabilir.
Yarı otonom uçuş: Hava aracı içerisinde ya da dışarısında bir pilot olmasına rağmen uçuşun birçok aşamasının bilgisayar kontrolünde yapılmasıdır.
Tam otonom uçuş: Hava aracı içerisinde ya da dışarısında bir pilota ihtiyaç duyulmadan uçuşun tüm aşamalarının bilgisayar kontrolünde yapılmasıdır. Bu tip uçuşta yolcu uçuşun bilgilerini girer ve uçuşu başlatır, herhangi bir pilot ya da uzaktan kontrol öngörülmemektedir.
Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) tarafından (insansız) otonom hava aracı tanımı ise şöyledir;
Autonomous aircraft as “an unmanned aircraft that does not allow pilot intervention in the management of the flight.”
ICAO gelişmelere paralel olarak “unmanned” ifadesini çıkaracaktır.
Dünyadaki ve Türkiye’deki güncel ve prototip aşamasında olan uçan araba ve VTOL hava araçları listesi aşağıdaki şekildedir.
Başlamış ancak devam etmeyen projeler için de şuraya bakabilirsiniz. https://evtol.news/aircraft
Üretici | Hava aracı | Tipi | İtki Sistemi | İlk Uçuş | Kullanım Amacı | Ülke | Web Sayfası | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Ehang | 216 | Çoklu Pervane | Elektrik | 2019 | Hava Taksi | Çin | https://www.ehang.com/index/ |
2 | Joby Aviation | S4 | Vektörel İtki | Elektrik | 2019 | Hava Taksi | ABD | https://www.jobyaviation.com/ |
3 | Beta Technologies | Alia S250 | Kanat + Pervane | Elektrik | 2020 | Kargo | ABD | https://www.beta.team/ |
4 | Volocopter | Volocity | Çoklu Pervane | Elektrik | 2020 | Hava Taksi | Almanya | https://www.volocopter.com/en/ |
5 | Lilium | Jet | Vektörel İtki | Elektrik | 2020 | Hava Taksi | Almanya | https://lilium.com/ |
6 | Archer Aviation* | Maker | Vektörel İtki | Elektrik | 2021 | Hava Taksi | ABD | https://www.archer.com/ |
7 | Wisk | Cora | Kanat + Pervane | Elektrik | 2018 | Hava Taksi | ABD | https://wisk.aero/ |
8 | Hyundai | S-A1 | Vektörel İtki | Elektrik | 2025 | Hava Taksi | G. Kore | https://www.hyundai.com/ |
9 | Eve Air Mobility | Eve | Kanat + Pervane | Elektrik | – | Hava Taksi | Brezilya | https://eveairmobility.com/ |
10 | Sabrewing | Rhaegal RG-1 | Vektörel İtki | Hibrit | 2021 | Kargo | ABD | www.sabrewingaircraft.com |
11 | Vertical Aerospace | VA-1X | Vektörel İtki | Elektrik | 2021 | Hava Taksi | Birleşik Krallık | https://www.vertical-aerospace.com/ |
12 | Airbus | CityAirbus | Çoklu Pervane | Elektrik | 2019 | Hava Taksi | Fransa | https://www.airbus.com/innovation/zero-emission/urban-air-mobility/cityairbus.html |
13 | Pipistrel | Nuuva V300 | Dörtlü Pervane | Elektrik | – | Kargo | Slovenya | https://www.pipistrel-aircraft.com/ |
14 | Elroy Air | Chaparral | Kanat + Pervane | Hibrit | 2019 | Kargo | ABD | https://elroyair.com/ |
15 | Dufour Aerospace | aEro 3 | Vektörel İtki | Hibrit | 2022 | EMS | İsviçre | https://dufour.aero/ |
16 | Bell* | Nexus 4EX | Vektörel İtki | Hibrit | – | Hava Taksi | ABD | https://www.bellflight.com/products/bell-nexus |
17 | Baykar | Cezeri | Çoklu Pervane | Elektrik | 2020 | Hava Taksi | Türkiye | https://www.baykarsavunma.com/sayfa-Ucan-Araba.html |
18 | Aircar | Aircar | Çoklu Pervane | Elektrik | 2021 | Özel | Türkiye | http://www.aircarcorp.com/ |
19 | Pal-V | Liberty | Uçan araba | Benzin | 2012 | Özel | Hollanda | https://www.pal-v.com/ |
20 | Terrafugia | Transition | Uçan araba | Hibrit | 2009 | Özel | ABD | https://terrafugia.com/ |
21 | İstanbul Gelişim Ünv. | Tusi | Uçan Araba | Elektrik | 2020 | Özel | Türkiye | https://gelisim.edu.tr/haber/yerli-ve-milli-ucan-araba-tusi-test-suruslerine-basladi |
22 | Skydrive | SD-03 | Uçan Araba | Elektrik | 2020 | Özel | Japonya | http://en.skydrive2020.com/ |
23 | VRCO | NeoXCraft | Vektörel İtki | Elektrik | 2021 | Özel | Birleşik Krallık | https://vrco.co.uk/ |
24 | Aeromobil | AeroMobil | Uçan Araba | Dizel | 2014 | Özel | Slovakya | https://www.aeromobil.com/ |
25 | Horizon | Cavorite X5 / Elroy | Vektörel İtki | Hibrit | 2024 | Hava Taksi | ABD | https://flyastro.com/ https://www.horizonaircraft.com/x5-aircraft/ |
26 | Lift | Hexa | Çoklu Pervane | Elektrik | 2019 | Özel | ABD | http://www.liftaircraft.com/ |
27 | Klein Vision | Flying Car | Uçan Araba | Benzin | 2020 | Özel | Slovakya | https://www.klein-vision.com/ |
* Konsept Tasarım